پرسش :

آيه (ازواجه امهاتهم ) در مقام بيان چه چيزي است ؟ چرا درباره حضرت فاطمه (علیها السلام ) تعبير به (ام ) نشده است ؟

پاسخ :
چنان كه خود اشاره كرده‏ايد، اين آيه ( و ازواجه امهاتهم ) در مقام بيان اين معنا است كه همان طور كه رسول خدا(ص) ميان شما مسلمانان از احترام فوق‏العاده‏اي برخوردار است، بايد همسران آن جناب نيز، در بين شما حرمت خاصي داشتهباشند؛ زيرا زنان آن حضرت، به سان مادران روحاني شمايند؛ بنابراين همان گونه كه به هر مسلماني احترام مادر، واجب ازدواج با او حرام است، احترام همسران رسول خدا(ص) نيز واجب، و ازدواج با آن‏ها ـ حتي پس از رحلت پيامبر(ص) ـ حرام است. تشبيه همسران رسول خدا(ص)به مادران، تشبيه در بعضي آثار مادري است، نه همه آن‏ها؛ زيرا مادري، غير از وجوب احترام و حرمت نكاح، آثار ديگري نيز دارد، از جمله ارث بردن فرزند از مادر و بالعكس، جواز نظر به وي و پديد آمدن روابط نسبي با اقارب مادر، (براي آگاهي بيشتر ر.ك:علامه طباطبايي: تفسير الميزان، طبعه آخوندي، ج 16، ص 292).
برخي از مفسران در اينجا به نكته جالبي اشاره كرده‏اند و آن اين كه چون اين نسبت مادري ميان مسلمانان و همسران پيامبر، يك نسبت حقيقي نيست و مادامي كه خودشان با خروج از اطاعت پيامبر و امام زمان خود، حرمت خود نشكنند، احترام آنان واجب است؛ بنابراين،اگر زني از زنان پيامبر(ص) در برابر امام معصوم زمان خود بايستد، به جهت هتك حرمت خويش، لزوم حفظ حرمت ايشان هم سلب مي‏گردد؛ گرچه حرمت نكاح باقي است، (نقضي تهراني، محمد: تفسير روان جاويد، انتشارات برهان،ج 4، ص 304).
در سخنان معصومين(ع) نيز به اين مطلب اشاره شده است. حضرت علي(ع) مي‏فرمايد: «زنان پيامبر(ص) به منزله مادران در حرمت ازدواج، ابدي‏اند، و مستحقّ تعظيم‏اند، مادامي كه طاعت خدا را بكنند»، (نهج‏البلاغه، خطبه 118). فيضكاشاني حديثي را در اين باره از قائم آل محمد(ص) نقل مي‏كند: «از آن حضرت، از معناي طلاقي كه حكم آن را پيامبر(ص) به علي(ع) واگذار فرموده بود، سؤال شد، حضرت در پاسخ فرمود: وقتي خداوند شأن زنان پيامبر را عظيم شمرد و آنان را به مقام امّهات اختصاص داد،پيامبر(ص) به علي(ع) فرمود: اين شرافت مادامي كه بر طاعت‏اند باقي است؛ پس هر كدام از آن‏ها بعد از وفات من از راه خروج بر تو معصيت خدا را نمودند، او را از ميان ازواج برهان، و از تشرّف امّهات و از شرف مادري مؤمنان، ساقط گردان»، (فيض كاشاني:تفسير صافي، نشر مكتبه اسلاميه، ج 2، ص 332).
درباره حضرت زهرا(س) تعابير بالاتري آمده است؛ مثل «سيدة نساء العالمين»، «سيدة نساء هذه الامّة»، و «امّ ابيها» كه نشان مي‏دهند هيچ يك از زنان عالم نمي‏توانند در جايگاه رفيع حضرت زهرا(س) قرار بگيرند. نياوردن تعبير «امّ» براي آن حضرت از آن رواست كه اگر اينتعبير در حق ايشان به كار برده مي‏شد، علي(ع) نمي‏توانست ايشان را به همسري برگزيند؛ ازاين‏رو، در زمان پيامبر(ص) اين واژه تنها به زنان آن حضرت اختصاص داشت. از طرف ديگر در قرآن مجيد، در آيه مباهله، آن حضرت مصداق «نسائنا» قرار گرفته و از شأن و مرتبت والاييبرخوردار شده است كه در ميان همه زنان، تنها به آن حضرت اختصاصي دارد؛ البته آيات ديگري نيز در شأن آن حضرت، نازل گرديده است.
eporsesh.com